Belediye şirketleri ne kadar şeffaf?
Ahmet ARSLAN - Denetçi, CPA, MBA
Belediye şirketleri belediyelerin tek başlarına veya diğer gerçek ve tüzel kişilerle birlikte ortağı bulunduğu şirketlerdir.
Söz konusu şirketler her ne kadar genel olarak özel hukuk hükümlerine tabi ise de kamu kaynağı (kamu sermayesi) kullanmaları nedeniyle bazı alanlarda kamu hukukuna tabi bulunmaktadır.
Özel sektör işletmelerinin şeffaflığı genel olarak bu işletmelerin kendi insiyatiflerinde olmakla birlikte vatandaşın vergileriyle yaratılan kamu kaynağı kullanan kamu kurumlarının faaliyet ve işlemlerinde şeffaflığı sağlamaları gerektiğine ilişkin olarak uyulması gereken bir takım yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Hatta 6102 sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda da şirketlerin şeffaflığı sağlamalarına yönelik bir takım düzenlemeler yer almaktadır.
1. Kurumlarda şeffaflık nasıl sağlanır?
Şeffaflık aynı zamanda hesap verebilirlik kavramı ile doğrudan ilişkili olduğu için bir kurumda şeffaflığın yeterince sağlanıp sağlanmadığı kurumun hesap verebilirlik ilkesinin gereklerini ne ölçüde yerine getirdiğine bakılarak anlaşılabilir.
Hesap verebilirlik ve dolayısıyla hesap verebilirliğin sağlanmasına ilişkin birçok araç bulunmakla birlikte bu araçlarının başlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Kurumdaki yönetim yapısı, görev, yetki ve sorumlulukların net bir şekilde belirlenmesi ve bunların kamuoyuna açıklanması,
- Plan, program, bütçe, faaliyet raporu, mali tablolar ve benzeri dokümanların hazırlanması, uygulanması ve uygulama sonuçlarının kamuoyuna açıklanması,
- Kurumca yapılan bağış ve yardımlar ile bedelsiz mal ve hizmet sunumunun kamuoyuna açıklanması,
- Birey ve diğer kurumların bilgi edinme taleplerinin karşılanması,
- Kurumun karar, işlem ve faaliyetlerinin internet sitesi aracılığıyla kamuoyuna duyurulması.
2. Belediye şirketlerinin bilgi edinme hakkı kanunu karşısındaki durumu
Kamu kurum ve kuruluşlarının faaliyetlerinde şeffaflığı sağlamalarına ilişkin düzenlemelerden biri 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’dur.
Söz konusu kanunda kanunun kamu kurum ve kuruluşlarının faaliyetlerini kapsadığı belirtilmiş olmakla birlikte kamu kurum ve kuruluşlarına bağlı şirketlerin kanun kapsamında olup olmadığına ilişkin herhangi bir düzenleme yer almamaktadır. Bununla birlikte, söz konusu kanuna istinaden yayımlanan Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Esas Ve Usuller Hakkında Yönetmelik’de merkezi idare kapsamındaki kamu idareleri ile bunların bağlı, ilgili veya ilişkili kuruluşlarının, köyler hariç olmak üzere mahalli idareler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik veya şirketlerinin faaliyetlerinin bilgi edinme hakkı kapsamında olduğu belirtilmiştir.
Belediye şirketleri de bir mahalli idare türü olarak belediyelere ait şirketler olduğundan Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında bulunmakta olup birey ve kurumların bilgi edinme talebini kanundaki istisnaları da dikkate alarak karşılamak zorundadır.
Belediye şirketlerinin Kanundaki istisnalara dayanarak reddedebileceği bilgi edinme taleplerinin en başında ticari sırra ilişkin taleplerdir.
Bu bağlamda örneğin bir şirketin fiyatlama politikaları ve Ar-Ge faaliyetleri ticari sır kapsamında iken kanunlarla düzenlenen yönetim yapısı ve satınalma uygulamaları ticari sır kapsamında değerlendirilemez.
Bununla birlikte, belediye şirketlerinin birey ve kurumların aslında bilgi edinme hakkı kapsamındaki taleplerini ticari sır kavramına sığınarak karşılamadığı görülmektedir.
3. Belediye şirketlerinde internet sitesi kurma ve bazı hususları sitede yayımlaması zorunluluğu
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre bağımsız denetime tabi şirketler internet sitesi kurmak ve söz konusu kanuna istinaden yayımlanan yönetmelikte belirtilen hususları zamanında internet sitesinde yayımlamak zorundadır. Bu zorunluluğa karşın bağımsız denetime tabi birçok belediye şirketinin internet sitesi oluşturmadığı veya yayınlanması zorunlu olan içeriği sitede yayımlamadığı görülmektedir.
4. Bazı belediye şirketlerinin yönetim yapısı hem kanuna aykırı hem de belirsizlik içermekte
Sermaye şirketi şeklinde kurulan belediye şirketlerinde şirketin organları Türk Ticaret Kanunu’nda genel kurul ve yönetim organı (anonim şirketlerde yönetim kurulu, limited şirketlerde şirket müdürü veya müdürler kurulu) şeklinde düzenlenmiş olup başka bir organdan söz edilmemiş olmasına karşın belediye şirketlerinde ya birilerine makam veya pozisyon yaratmak veya bilgi yetersizliğinden dolayı “denetleme kurulu”, “ortaklar kurulu başkanı”, “danışma kurulu” vb. adlarla organlar oluşturulduğu ve ayrıca söz konusu organların görev, yetki ve sorumlulukları ile bu organlarda görev alanlara ilişkin bilgilerin internet sitesi veya başka araçlarla kamuoyuna açıklanmadığı görülmektedir.
Sonuç;
Belediye şirketleri de kamu kaynağı kullanmaları nedeniyle faaliyet ve işlemlerinde şeffaf olmak zorundadır. Bu zorunluluk kurumsal yönetim ilkeleri kadar yasal düzenlemelerden de kaynaklanmaktadır.
Bu nedenle, belediye şirketlerinin plan, program, bütçe, faaliyet raporu, mali tablolar ve benzeri dokümanların hazırlanması, uygulanması ve uygulama sonuçları ile yönetim yapısı gibi hususları internet sitesi aracılığıyla kamuoyuna açıklaması ve birey ve kurumların yasal sınırlar içindeki bilgi edinme taleplerini karşılamaları gerekmektedir.