Yazılarımı takip edenlerin hatırlayacağı üzere sıklıkla küresel borç miktarındaki artışa dikkat çekerim. Pandemi döneminde araya küresel gıda fiyatları ve enflasyonist baskı gibi yeni ve önemli başlıklar girdiği için bir süredir değinemediğim bu konuya bugün yeniden göz atacağız.
Küresel borçların seviyesini Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) raporlarından takip ediyoruz. Son rapora göre 2021 yılının ikinci çeyreğinde küresel borç 4,8 trilyon dolar artışla 296 trilyon dolara ulaşarak tarihin en yüksek seviyesine yükselmiş durumda. Bu rakam geçen yılın aynı döneminde 270,9 trilyon dolar seviyesindeydi. Son veri aynı zamanda Covid19 salgını öncesine göre 36 trilyon dolarlık bir artışa işaret ediyor.
IIF’nin son raporuna göre yılın ikinci çeyreğinde yapılan toplam 4,8 trilyon dolarlık borçlanmanın 1,3 trilyonunu gelişmiş ülkeler kaynaklı. Öte yandan gelişmekte olan ülkelerin söz konusu dönemdeki borçlanması 3,5 trilyon dolar gibi oldukça yüksek bir artış kaydetmiş durumda. Gelişmekte olan ülkelerin toplam borcu 92 trilyon doları aşmış. Hal böyle olunca IIF’nin direktörlerinden Emre Tiftik şöyle bir uyarı yapıyor: “Eğer borçlanma bu hızda devam ederse küresel borcun 300 trilyon doları aşmasını bekliyoruz.”
Yazımın bu bölümüne biraz esprili bir giriş yapayım. Üniversitedeki finans hocam “borç ödenmek için alınmaz, çevrilmek için alınır.” derdi. Yani küresel finansal sistemde borçların tamamen ödenip bitirilmesi diye bir durum söz konusu değil. Önemli olan borçlarınızın çevrimini sürdürebilmek. Bunun için de borçların düzenli ödenmesi lazım ki yenisini talep ettiğinizde borçlanabilesiniz. Bu halde mevcut borçları yeniden borçlanabilme kabiliyeti olan ülkelerin ödeyeceğini söylemeliyiz.
Gelişmekte olan ekonomiler yılın ikinci çeyreğinde büyük bir hızla borçlanırken Türkiye bu olumsuz tablodan pozitif ayrıştı. Toplam borcun GSYİH’ya oranına göre baktığımızda; geçen yılın aynı çeyreğine kıyasla hanehalkına ait borçlar 0,7 puan azalışla %16,6’ya, finansal olmayan şirketlere ait borçlar 6,2 puan düşerek %68,7’ye ve kamuya ait borçlar 1,8 puan azalarak %39,8’e gerilemiş durumda. Finansal şirketlere ait borçlarda ise bu oran %27,8 ile sabit kalmış.
Pandeminin tahmin edilenden çok daha uzun süreceğinin anlaşılmasının ardından sürece daha aktif bir şekilde dahil olan IMF, üyesi olan ülkelere bir çağrıda bulunarak borçlanmaktan korkmamaları gerektiğini hatta esas korkulması gerekenin borçlar değil pandemi olduğunu söylemişti. Buna ek olarak herhangi bir stand-by anlaşmasına bağlı olmayan bir kredi programı açmıştı. Ancak bugünlerde o günün koşulları açısından doğru olabilecek bu yaklaşımı tehdit eden bir unsur olarak karşımızda ABD Merkez Bankası FED var. Zira FED’in tahvil alımını azaltması ve yeniden faiz artırmasının dolar endeksini artıracak olması dolar cinsinden alınan borçların ekonomi yönetimleri üzerinde ciddi bir baskı oluşturmasına neden olacağı aşikâr. Yani IMF korkmadan borçlanın dedi ama görünen o ki “Kaziye-i anha öyle değil.”
