Bediüzzaman Hazretleri ile ilgili mekânlar önemli. Asırlara damga vurmuş bir müceddidin hayatıyla irtibatlı olan yerler bu açıdan araştırmaya değer. Bediüzzaman’ın doğduğu Nurs Karyesi’nin bağlı olduğu İspârit nahiyesi de bu manada araştırılmayı hak ediyor.
Mufassal Tarihçe-i Hayat’ta İspârit Nahiyesi ile ilgili açıklamalar şöyledir: “Bu isim, tam olarak hangi milletin lisaniyle olduğu belli değildir. Fakat bölge halkının telâffuzunda “sparit” veya “spaint” şeklinde de kullanıldığına binaen; “İspartın” veya “spartin” kelimelerinin masdarına müşabihtir. O ise, Kürdçe’de dayanak veya sırtını verip yaslanılan şey… veya bir işin diğer birisine havale edilmesine denilir ki; İspairt, Isparit veya sıparit kelimesine ma’naca ve mutabakatça benzerliği vardır.
Bu ma’na itibariyle: Sırtını o dağlara vererek tahassun etmek, tahassungâh olarak o dağlara sığınmak anlamında olabilir. “Sparit” ismi eğer “Sıpart”dan muharref olsa; yaslandı, dayandı, havale etti, manasında olabilir…İspârit nahiyesi edindiğimiz bilgiye göre 32 köyden ibarettir. Hîzan’ın hemen yanı başındaki “Ğeyda” Köyü’nden, “Nurs” Köyü’ne kadar bir dere uzanmaktadır. Dereden başka da yol mümkün değildir. Bütün arazi serapa sarp dağlardan ibarettir. “Nurs”un Ğeyda’dan normal yolu bu dereyi takiben gider. Ğeyda’dan Nurs’a yaya onbir saatlik bir mesafedir.”1
Aslında İspârit nahiyesi, pek çok köyü içine alan bir mıntıkaya verilen addır. İşte Nurs Köyü de, bu mıntıka içinde yer alan köylerden biridir. Bediüzzaman, Isparta’da yaşarken kendisinin üç cihetle Ispartalı olduğunu söyler. Tarihçe ispat edebilmek için elinde kesin bilgilerin olmamasına rağmen İspârit nahiyesinde dünyaya gelen Bediüzzaman, atalarının İspârit’e Isparta’dan gittiğine dair içinde güçlü bir kanaat olduğunu söyler.
İspârit, Hîzan kazasına bağlı bir nahiyedir. “Hîzan, Bitlis’e bağlı bir ilçedir. İlçede Osmanlılardan kalma bir takım tarihî eserler mevcuttur. Hangi tarihte, kim tarafından kurulduğu yönünde kesin bir bilgi yoktur. Ancak Cumhuriyet dönemiyle birlikte ilçe hâlini aldığı bilinmektedir. Hîzan’a bağlı bir çok köy ve belde vardır. Köylerin sayısı yüze yakındır.” 2
Hîzan kazâsı; Hîzan Merkez (Aşağıkarasu), Uçum ve Hakif nâhiyelerine bağlı köy, mahalle ve mezraalardan müteşekkildir... Bediüzzaman’ın doğduğu Nurs Köyü, Uçum [dahâ sonra İspa’rit (İspâirt)] nâhiyesine bağlıdır. Kaynaklarda; (“Sbargerd”, “İspayert”) 3, İspayrıt” 4, (“Espayrid”, “Espayrit/Asiyâbrûd”) 5 şekillerinde de bulunmaktadır. 1907 târihli Bitlis Vilâyet haritasında; Bitlis Sancağı içerisinde “Espârût/İspârût” 6 diye bir yazı görülüyor ki, ayni yerin değişik bir yazılışı olabilir... Bediüzzaman’ın Tercüme-i Hâl Varakasında, “İspârit” şeklinde.. 7 Yöre halkı ise dahâ çok, “İspârit” ve “İspairt” olarak telâffuz etmektedir. 8
Bediüzzaman Isparta vilayeti ile İspârit nahiyesi arasında benzerlik kurup bu konuda şunları söylemektedir: “Eski Saîd çok zaman Medresetü’z-Zehrayı gaye-i hâyal ederek çalışmış. Cenâb-ı Hak kemâl-i merhametinden, Isparta’yı o Medresetü’z-Zehra hükmüne getirdi. Ve nahiyemiz olan küçücük Isparta’nın mahdut akraba ve ahbap yerine mübarek Isparta vilâyetini verip binler kardeşi ihsan eyledi. Belki muhtemeldir ki, o küçük Isparta’nın aslı, bu büyük Isparta’dan gitmiş. Benim vatan-i aslîm, bu Isparta olmak caizdir.” 9 Ayrıca şu ifadelerle hakikatte Ispartalı oluşunu açıklıyor: “Evet, ben üç cihetle Ispartalıyım. Gerçi tarihçe ispat edemiyorum; fakat kanaatım var ki, İspârit nahiyesinde dünyaya gelen Said’in aslı buradan gitmiş. Hem Isparta vilâyeti öyle hakîkî kardeşleri bana vermiş ki; değil Abdülmecid ve Abdurrahman, belki Said’i onların herbirisine maalmemnuniye feda eylerim.” 10
Bu Isparta ve İspârit meselesine Abdülmecid Nursî ise hatıralarında şöyle temas etmektedir: “Üstâd’ın doğduğu nahiyenin adı İspârit’tir. Otuz küsur sene ikamet ettiği vilayetin ismi de Isparta’dır. Bu iki kelimenin harfleri sayıca cinsçe birdir. Kezalik ebced hesabı ile adedi 665 eder. Bu tevafuktan dolayı birisi doğum yeri, diğeri ölüm yeri olacağını tahmin ediyordum. Bu ciheti kendisine söylediğimde sadece tebessümle mukabele etti.” 11
Dipnotlar:
1- Abdülkadir Badıllı; Bediüzzaman Said-i Nursî, Mufassal Tarihçe-i Hayatı, İttihad Yayınları, 1998, s. 69.
2- http://www.yeniasya.com.tr/2008/03/29/dizi/default.htm
3- Sevan Nişanyan; ispayert,
http://nisanyanmap.com/?lv=2&y=%C4%B0spayert&t=&srt=x&u=1&ua=0 (Erişim Târîhi: 11.11.2017).
4- Tahir Sezen; T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın Nu: 21 Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla) Ankara – 2006.
5- Dr. Mehmet İnbaşı; XVIII. Yüzyılda Bitlis Sancağı ve İdarecileri, A. Ü. Türkiye Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 33 Erzurum 2007 s. 248.
6- Mehmed Nasrullah, Mehmed Rüşdi, Mehmed Eşref; Bitlis Vilâyeti, Memalik-i Mahruse-i Şahaneye Mahsus Mukemmel ve Mufassal Atlas (1907), https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bitlis_Vilayet_%E2%80%94_Memalik-i_Mahruse-i_Shahane-ye_Mahsus_Mukemmel_ve_Mufassal_Atlas_(1907).jpg
7- Sadık Albayrak; Dâr-ül Hikmet-il İslâmiye –İkinci Baskı- Yeni Asya Yayınları, Şubat 1973, s. 214.
8- Abdülkadir Badıllı; Bediüzzaman Said-i Nursî, Mufassal Tarihçe-i Hayatı, İttihad Yayınları, 1998, s. 69.
9- Kastamonu Lâhikası, s. 292
10- Şuâlar, s. 478.
11- BTBSN (Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursî)