Ülkelerin insani gelişmişlik düzeylerinin sıklıkla üç temel gösterge üzerinden değerlendirildiği görülür. Bunlar eğitim, sağlık ve refah düzeyi göstergeleridir.
İnsani gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesinde bakılan sağlık göstergeleri ise genelde Doğuşta Beklenen Yaşam Süresi, Kaba Ölüm Hızı, Bebek Ölüm Hızı, 5 Yaş Altı Ölüm Hızıdır. Bir ülkede doğuşta beklenen yaşam süresi ne kadar uzun, kaba ölüm hızı-bebek ölüm hızı-5 yaş altı ölüm hızı ne kadar düşük ise o ülkenin gelişmişlik indeksi o kadar yüksek yada iyidir.
TÜİK 2019 yılı Türkiye ölüm ve ölüm nedeni istatistiklerini yayınladı. Türkiye’de 2019 yılında toplam 435.941 kişi öldü. Ölenlerin yüzde 54,6'sı erkek, yüzde 45,4'ü kadın oldu. Bin kişi başına düşen ölüm sayısını ifade eden kaba ölüm hızı, 2019 yılında 5,3 oldu. Kaba ölüm hızının en yüksek olduğu il binde 9,9 ile Kastamonu, en düşük olduğu il binde 2,4 ile Şırnak oldu.
Ölümler nedenlerine göre incelendiğinde, 2019 yılında yüzde 36.8 ile dolaşım sistemi hastalıkları ilk sırada yer aldı. Bu ölüm nedenini yüzde 18.4 ile kanserler, yüzde 12.9 ile solunum sistemi hastalıkları izledi. Dolaşım sistemi hastalıklarından kaynaklı ölümler alt ölüm nedenlerine göre incelendiğinde, ölenlerin yüzde 39.1'inin iskemik kalp hastalığından, yüzde 22.2'sinin serebro-vasküler hastalıklardan, yüzde 25.7’sinin diğer kalp hastalıklarından öldüğü görüldü. Dolaşım sistemi hastalıklarından ölenler illere göre incelendiğinde, 2019 yılında dolaşım sistemi hastalıklarına bağlı ölüm oranının en yüksek olduğu il yüzde 47.2 ile Aydın oldu. Aydın’ı yüzde 47.0 ile Denizli izledi. Dolaşım sistemi hastalıklarına bağlı ölüm oranının en düşük olduğu il ise yüzde 24.5 ile Hakkari oldu.
Kanserlerden kaynaklı ölümler alt ölüm nedenlerine göre incelendiğinde, ölenlerin yüzde 30.2'sinin gırtlak ve soluk borusu/bronş/akciğerin kötü huylu kanserlerinden, yüzde 7.9’unun lenfoid ve hematopoetik kötü huylu kanserlerinden, yüzde 8.1’inin midenin kötü huylu kanserlerinden öldüğü görüldü. İyi ve kötü huylu kanserlerden ölenler illere göre incelendiğinde, 2019 yılında iyi ve kötü huylu kanserlerden kaynaklı ölüm oranının en yüksek olduğu ilin yüzde 22.2 ile İstanbul olduğu görüldü. İyi ve kötü huylu kanserlerden kaynaklı ölüm oranının en düşük olduğu il ise yüzde 10.7 ile Şanlıurfa oldu.
Bin canlı doğum başına düşen bebek ölüm sayısını ifade eden bebek ölüm hızı, 2019 yılında Türkiye’de binde 9.1 oldu. Doğumdan sonraki beş yıl içinde ölme olasılığını ifade eden beş yaş altı ölüm hızı 2019 yılında Türkiye’de 11.2 oldu.
TÜİK rakamlarına göre Aydın’da 2019 yılında toplam 8.297 kişi öldü. Ölenlerin yüzde 54.7’i erkek, yüzde 45.3’ü kadın oldu. Aydın’da ölümler nedenlerine göre incelendiğinde, 2019 yılında yüzde 47.2 ile dolaşım sistemi hastalıkları ilk sırada yer aldı. Bu ölüm nedenini yüzde 16.5 ile iyi ve kötü huylu kanserler, yüzde 14.2 ile solunum sistemi hastalıkları izledi. Türkiye’de Dolaşım Sistemi Hastalıklarına bağlı ölümlerde iller sıralamasında Aydın 2016 yılında yüzde 48.7 ile 3’cü, 2017 yılında yüzde 49.9 ile 2’ci, 2019 yılında yüzde 47.2 ile Türkiye’de 1’ci İl olmuştur. Son 5 yıllık sürece baktığımızda Türkiye’de iller bazında Aydın’nın dolaşım sistemi hastalıklarına bağlı ölüm sıralamasının sürekli şekilde arttığı görülmektedir.
Bu artışlar sonucu 2019 yılında Aydın Türkiye’de dolaşım sistemi hastalıklarına bağlı ölümlerin en fazla olduğu 1’ci İl sırasına yükselmiştir. Ölüme sebep olan iskemik kalp hastalıkların, serebrovasküler hastalıkların, solunum sistemi hastalıklarının 1/3’nün sebebi çevre kirliliğidir. Aydın’da çevre kirlilik değerleri son yıllarda sürekli şekilde artmaktadır. Aydın’ın en önemli yerüstü su kaynağı olan Büyük Menderes Nehri Türkiye’nin en kirli 3’cü nehridir. Büyük Menderes Havzası topraklarındaki kirlilik ise Büyük Menderes Nehir kirliliğinden 5 kat daha fazladır. Ağır metal ve radyonükleit bakımından kirli olan Büyük Menderes Nehir suları ile sulanan Büyük Menderes Havzası topraklarında ağır metal ve radyonükleit kirlilik meydana gelmekte, bu topraklarda yetişen tarımsal ürünlerde de kirlilik oluşmakta, tarımsal ürünlerin genetik yapısı değişerek tarımsal ürünler kanserojen nitelik kazanmaktadır. Aydın hava kirlilik parametrelerinden olan SO2 ve PM10 kirlilik düzeyleri bakımından son 10 yıldır Türkiye’de ilk 10 il arasında yer almakta, Aydın havası sürekli şekilde çürük yumurta kokmaktadır.
2018 yılında Türkiye ortalama değerlerine göre Aydın’da Kansere bağlı ölümler yüzde 17, Solunum Sistemi Hastalıklarına bağlı ölümler yüzde 39, Dolaşım Sistemi Hastalıklarına bağlı ölümler yüzde 41, Toplam ölümler yüzde 29 daha fazla meydana gelmiştir. 2019 yılında Türkiye ortalama değerlerine göre Aydın’da Kansere bağlı ölümler yüzde 22, Solunum Sistemi Hastalıklarına bağlı ölümler yüzde 36, Dolaşım Sistemi Hastalıklarına bağlı ölümler yüzde 45, Toplam ölümler yüzde 30 daha fazla meydana gelmiştir.
Nüfus Başı Ölümlere baktığımızda 2018-2019 döneminde Kansere bağlı ölümler Türkiye’de yüzde 3.7 azaldı-Aydın’da yüzde 2.8 arttı, Solunum Sistemi Hastalıklarına bağlı ölümler Türkiye’de yüzde 6.4 arttı-Aydın’da yüzde 2.9 arttı, Dolaşım Sistemi Hastalıklarına bağlı ölümler Türkiye’de yüzde 1.6 azaldı-Aydın’da yüzde 6.6 arttı, Toplam Ölümler Türkiye’de yüzde 1 arttı-Aydın’da yüzde 2.1 arttı.
TÜİK’in açıkladığı ölüm rakamları Türkiye’de ölen her 100 kişiden kaç tanesinin dolaşım sistemi hastalıkları, kanser, solunum sistemi hastalıklarına bağlı öldüğünü göstermektedir. Türkiye’de yada illerde hastalıklar, hastalıklara bağlı ölümlerde artış olup olmadığı anlamak veya gerçekçi bir şekilde karşılaştırma yapabilmek için Türkiye’de veya illerde yaşayan nüfus başı ölüm sayısına bakmakta fayda var. Türkiye ve Aydın’daki nüfus başı ölümlere ve hastalıklara baktığımızda 2019 yılında Aydın’da kansere bağlı ölümlerin Türkiye ortalamasından yüzde 22, toplam ölümlerin ise yüzde 30 daha fazla olduğu görülmektedir. 2018-2019 sürecine baktığımızda ise Türkiye ortalama değerlerine göre Aydın’da kansere bağlı ölümlerin 6 kat, toplam ölümlerin ise 2 kat daha fazla arttığı görülmektedir.
TÜİK verilerine göre 2019 yılında Aydın’da Kaba Ölüm Hızı 7.5 oldu. 2014 yılında ise 6.5 idi. 2014-2019 yılları arasında Türkiye’de Kaba Ölüm Hızı yüzde 3.9 artmışken Aydın’da yüzde 15.3 artmıştır. Aydın ili bu dönemde yüzde 15.3 artış ile Türkiye’de Kaba Ölüm Hızının en fazla arttığı 1’ci İl olmuştur. Son 5 yıllık sürece baktığımızda Aydın’da kaba ölüm hızı Türkiye ortalama değerinden 5 kat daha fazla artmıştır. Bu artış Aydın ili için çok kötü bir süreçtir. O nedenle Aydın’da hastalık ve ölümlere sebep olan faktörlerin, sağlık hizmetlerinin clddi şekilde sorgulanmasını gerektirmektedir.
TÜİK verilerine göre 2019 yılında Aydın’da Bebek Ölüm Hızı binde 7.5 oldu. 2014 yılında ise 9.1 idi. 2014-2019 yılları arasında Bebek Ölüm Hızı Türkiye’de yüzde 18, Aydın’da yüzde 17.5 azalmıştır. TÜİK verilerine göre 2019 yılında Aydın’da 5 Yaş Altı Ölüm Hızı binde 9.4 oldu. 2014 yılında ise 10.6 idi. 2014-2019 yılları arasında 5 Yaş Altı Ölüm Hızı Türkiye’de yüzde 15.7, Aydın’da yüzde 11.3 azalmıştır. Son 5 yıllık sürece baktığımızda hem Türkiye hemde Aydın’da bebek ölüm hızının ve 5 yaş altı ölüm hızının azaldığı görülmektedir. Aydın’da bu dönemde bebek ölüm hızında ve 5 yaş altı ölüm hızlarında azalma Türkiye ortalamasından daha az olmuştur. Bu tablo ise Aydın’da bebek ölümlerine sebep olan faktörlerin ve sağlık hizmetlerinin ciddi şekilde sorgulanmasını gerektirmektedir.
2019 yılında Aydın, Türkiye’de dolaşım sistemi hastalıklarına bağlı ölümlerin en fazla olduğu il olmuştur. 2014-2019 döneminde Aydın, Türkiye’de kaba ölüm hızının en fazla arttığı il olmuştur. Tüm bu veriler Aydın’da hastalık ve ölümlere sebep olan çevresel faktörlerin ulaştığı boyutu ve sonuçlarını çok net bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu süreç sürdürülebilir değildir. Aydın’da hiçbir gerekçe bu kötü tabloyu masum gösteremez, haklı olamaz. Asıl olan sağlıklı yaşamdır.