Eskilerin umûmî belvâ adını verdikleri uygulama yoğunluğu ölçüsünde bugün kredi kartı ile alım satım yapılıyor. Yanında para taşımadan alım satımı gerçekleştirme kolaylığı sağlayan bu usulü faizle çalışan bankalar adına “kredi kartı” dedikleri bir araçla bu işi yürütüyorlar. Bu bankalar faizle borç verdikleri için kart hamilinin yaptığı alımların bedelini alıcı (kart hamili) adına firmaya ödüyor, sonra üzerine faiz ekleyerek ondan taksitler halinde tahsil ediyor.
Peki, katılım bankalarının da alım satımda kullanılan kartları var, bunlar da aynı şeyi mi yapıyorlar.
Kısa cevabım: “Hayır, aynı şeyi yapmıyorlar, adına “murabaha” dediğimiz alım satımı yapıyorlar. Yani kart hamili bu kart ile bankanın hem vekili hem de müşterisi oluyor. Vekil sıfatıyla malı banka için satın alıyor, sonra bankanın, alınan mal kullanılmadan anında gönderdiği sms’se verdiği cevaba veya sükutuna göre ikinci bir akitle malı bankadan peşin veya vadeli satın alıyor. Eğer mesela lokantada yemek yiyip sonra ödeme yapmak gibi önce mal tüketilmiş ise bu gibi durumlara (banka adına yeme ve içme mümkün olmadığı için) murabaha yapılamayacağından kart ile ödeme de yapılamıyor.
İşte bu sebeple katılım bankalarının verdiği kartların adı mevzuat gereği “kredi kartı” olsa da, mahiyeti ve işlevi bakımından ”vekalet kartı”dır ve böyle isimlendirilmelidir.
Şimdi bir okuyucumun sorusu üzerine uygulayıcı banka ile yaptığım yazışmayı aktararak konuyu daha anlaşılır kılmaya çalışayım.
“Sayın Hocam,
İşyerimde 2 katılım bankasına ait pos cihazı bulunmaktadır. K. kartıyla taksitsiz tek çekim satış yapıyorum banka parayı bana 30 gün sonra veriyor. K. kartıyla taksitli satış yaptığımda katılım bankası belirli bir oran kesinti yapıp paranın tamamını hesabına 1 gün sonra yatırıyor. Müşterim de bankaya taksitli şekilde ödemesini yapıyor.
Örneğin ürünü 120 tl’ye k. kartıyla 12 taksitle satıyorum katılım bankası ertesi gün 100 tl hesabıma parayı yatırıyor. Müşterim de ayda 10 tl olarak bankaya 12 ayda toplamı 120 tl olarak kredi kartının ödemesini yapıyor.
Bankanın bu taksitli satışta parayı bana ertesi gün vermek için aldığı 20 tl’lik kesinti faiz oluyor mu?”
Soru sahibine şu kısa cevabı yazdım ve araştırıp daha detaylı cevap yazacağımı vadettim:
“Örnekteki uygulama yanlış. Bunu kim nasıl yapıyor. Malın yüz liraya bankaya satılması ve bankanın firmaya bu parayı ödemesi, müşteriye de taksitle mesela 120 liraya satması gerekiyor.”
Uygulamadaki arkadaşlara konuyu iletip açıklama istedim. Aldığım cevap şudur:
“1- Bir kart hamilinin alım satımının katılım bankası tarafından taksitli olabilmesinin şartı hem kartın hem POS’un katılım bankasına ait olmasıdır. Bu durumda kart hamili bankanın vekilidir. POS cihazı takılan işyeri ile de katılım bankası tahsilat anlaşması yapmış durumdadır.
2- Katılım bankası kart hamili, kart ile yaptığı alışverişlerin tamamını katılım bankasına vekaleten (kredi kartı başvurusunda imzalanan sözleşmede vekalet maddesi ve malın bankanın adına alındığına dair madde var) alıp, katılım bankasından satın almaktadır. İşlemin peşin mi vadeli mi olacağı konusunda katılım bankasının POS üzerinden ya da SMS ile yaptığı icaba verdiği cevap esastır.
3- Katılım bankasının vekili olan kart hamili, POS cihazı bağlı işyerinden alım yaptığında işyerine karşı banka borçlu olur. Banka aynı zamanda POS cihazının da sahibi olduğundan işyerinin tahsilat işini de takip etmekte yani ona hizmet sunmaktadır.
4- İşyeri POS üzerinden soruda olduğu gibi 12 taksitle 120 TL’ye mal sattığında iki durum ortaya çıkar:
A- İşyeri ile katılım bankası POS anlaşması yaparken katılım bankası kartlarıyla yapılacak taksitli alımlarda katılım bankası asıl borçlu olacağından ödemeyi peşin yapmak üzere anlaşır. Müşteriye POS üzerinden taksitli satışı katılım bankası yapar. Çünkü POS işyerinin değil bankanın makinesidir. Hâsılı mal bankaya 100 TL peşin bedelle satılmış; POS üzerinden kart hamiline banka tarafından 12 taksitle 120 TL’ye satılmış olur.
B- İşyeri POS üzerinden kart hamiline 12 taksitle 120 TL’ye satış yaptığında asıl borçlu yine banka olur. Banka da kart hamiline 12 taksitle 120 TL’ye satış yapmıştır. Banka borcunu bir gün sonra ödeyerek “erken ödeme indirimi” alır. Yani 12 taksitli 120 TL borcunu peşin ödeyerek 100 TL’ye indirir. Erken ödeme iskontosu ile ilgili daha önce Danışma Komitesinin onayı vardı.”
Şunu da sordum:
“Kartla mal alan müşteri sms’e cevap vermezse peşin aldığını kabul ediyoruz. Peki bunu bankaya değil de kendine mi almış oluyor. Bunun parasını banka ödüyorsa ödünç mü vermiş oluyor yoksa müşterinin hesabından mı ödüyor ve bankanın bundan faydası ne oluyor?”
Şu cevabı verdiler:
Kart hamilinin alım satıma (murabahaya) uygun bütün alımları banka üzerinden bankaya vekaleten alımla ve bankadan satın alma şeklinde gerçekleşmektedir. Kartla yapılan bütün alımlarda işyerlerine (aslında işyerlerinin tahsilatçısı POS bankalarına) borçlu olan taraf katılım bankasıdır. Katılım bankası kendi adına vekaleten alınmış malların bedelini işlem gününü takip eden iki günde karşı tarafa öder. Müşteri ise eğer taksitlendirmeyi istememişse son ödeme gününde hiçbir fark olmaksızın borcunu katılım bankasına öder.
Yine sordum:
Kart ile peşin alım satımda bankanın faydası nedir?
Şu cevabı verdiler:
“Kredi kartı sisteminde komisyonlar vardır. Her bir kartla alım işleminde bankalar POS cihazı üzerinden işyerlerinden komisyon keserler. Bu komisyonun önemli bir bölümü kart bankasına ödenir. Çünkü kart bankası kart hamilini işyerine yönlendirmiş, sisteme dahil etmiş, kartın kolaylıklarından istifade ettirmiş ve üzerinde para taşımadan alım yapabilme imkanı sunmuştur. Hâsılı işlemler peşin de olsa aslında arka tarafta komisyon geliri oluşmaktadır.”
Vekalet kartı ile alım satım yeni bir uygulamadır. Maksat faizli kredi vermek değil, sür’atli bir şekilde yürütülen murabahadır; yani malı vekil aracılığı ile bir şahıstan satın alıp ikinci bir akitle vekile satmaktır. Bu şekilde uygulanan murabahanın da caiz olduğuna yetkili heyetlerce fetva verilmiştir.
Katılım bankalarının malı, vekil-müşteri eliyle alıp ona satmasına yapılan itiraza da gelecek yazıda cevap verelim.
