Son yüz yıllık tarihi esas alarak diyebiliriz ki, Alevî câmia içinde en dindar, en mübarek, en itibarlı şahsiyetlerin başında Seyyid Rıza ve aile efrâdı gelir.
İşte bu itibarlı kesimden yedi zanlı şahsiyet, 1937 senesinin 15/16 Kasım’ında, üstelik gece karanlığında (araba farları yakılarak), gayet vahşî ve gaddar bir yöntemle dârağacına çıkartılarak zulmen idam edildiler.
İdamlıklar arasında, Seyyid Rıza’nın 17 yaşındaki oğlu Hüseyin de var. Üstelik, o ciğerparesinin can çekişmesini Seyyid Rıza’ya seyrettirildikten sonra infazını gerçekleştirdiler. Oysa, o şefkatli baba “son arzusu”nda bunun tam tersini talep etmişti; ama nâfile...
* * *
İşte, yürekleri kan ağlattıran bu elim hadisenin bir ismi de Dersim Fâciasıdır.
Aynı zamanda bir katliâma dönüşen bu fâcia Mart 1937’de başladı, tâ 1938’in Aralık ayına kadar devam etti.
Resmî kayıtlarda “Dersim İsyanı” ve “Tunceli Harekâtı” diye de isimlendirilen bu hadisenin mahiyeti gibi bilânçosu da çok ağır oldu.
O dönemin otoriter hükümetleri, bazı yanlışlara düşen bölge halkını yatıştırıcı tedbirleri almak veya iknâ edici yöntemleri kullanmak yerine, âdeta bir savaş halini andıran kanlı-katliâmlı harekâtlar, operasyonlar düzenlemeyi tercih etti. Öyle ki, operasyon mıntıkasında zaman zaman “Kadın, çocuk, hatta tavuk dahil, canlı nâmına hiçbir şey bırakmamacasına” gayet vahşice bir şiddet ve hiddet yöntemine tevessül edilmiş.
Vakıânın aynen böyle olduğuna dair, hem (1974’te Elaziz’de şahsen de ziyaret edip sohbetini dinlediğimiz) emekli Albay Hulusî Beyin hatıralarından, hem de sözlü, yazılı, basılı başka kaynaklardan öğreniyoruz.
* * *
Evet, 1937 yılı Mart ayı başlarında harekete geçen devletin başında, dolayısıyla sorumluluk mevkiinde üç “Mustafa Paşa”lar vardı:
1- Reisicumhur: M. Kemal Paşa,
2- Başvekil: M. İsmet Paşa,
3- Başkumandan: M. Fevzi Paşa.
Birinci ve Üçüncü sırada Paşalar, Dersim Harekâtının sonuna kadar da aynı makamda bulundular. Başvekil İsmet Paşanın yerine ise 1937’nin Ekim ayı ortalarından itibaren İktisat Vekili Celal Bayar atandı.
* * *
Dersim Hadisesi ile bağlantılı olarak iki mühim nokta var ki, bizimle beraber birçok kimse açısından da bunların kabul edilmesi mümkün görünmüyor.
Biricisi: Türkiye’deki bir kısım Alevilerin şu anlaşılmaz “Atatürkçülük” sevdâsı ve özellikle M. Kemal’in resmini tutup Hz. Ali’nin (kv) tasvirî resmi ile yanyana ve birarada kullanması.
İkincisi: Dersim’de halkın üzerine bomba yağdırarak katliâm yaptığını açıkça itiraf eden Sabiha Gökçen isimli ilk kadın pilota resmî makamların sahip çıkıyor olması. Hele hele, İstanbul Kurtköy’deki havalimanına tutup onun isminin verilmesi.
Bunlar, asla kabul edebileceğimiz ve anlayışla karşılayacağımız durumlar değil.
Son olarak, Sabiha Gökçen’in, TAN gazetesi adına kendisiyle röportaj yapan Ahmet Emin Yalman’a anlattıklarından bir-iki cümle:
“Dersim’deki uçuşlarım daha heyecanlı olmuştur... İnsan evvelâ bombalarını atıyor, sonra makineli tüfeğe geçiyor. Dersim’deki ilk bombardımanın heyecanını unutamam.”
“Çarpışma) meydanında canlı hedef üzerine bomba atmak, insana hiç acımak hissi vermiyor. İnsan yalnız vazifesini görmek için aramayı, vurmayı düşünüyor...”
Kaynaklar: 1) Kürt Tarihi Dergisi, Aralık-Ocak sayısı 2012; 2) Atatürk’ün Manevi Kızından Katliam İtirafları.