Sosyal güvenlik reformuyla sosyal güvenliğe ilişkin birçok konuda olduğu gibi kayıt dışı istihdamla mücadele konusunda da kapsamlı düzenlemeler yapılmıştır. Reformla birlikte kayıt dışı istihdamla mücadele konusunda sadece Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yaptığı çalışmalarla başarılı olunamayacağı; kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri, bankalar ve toplumun diğer ilgili kesimleri ile işbirliği yapılarak bu sorunun ortadan kaldırılabileceği hususu benimsenmiştir. Sosyal güvenlik reformu ile oluşturulan bu yeni anlayış çerçevesinde, kayıt dışı istihdamla mücadelede beş ana strateji belirlenmiştir.
Kurumlar Arası Bilgi ve Veri Paylaşımı Suretiyle Çapraz Denetim Yapılması
Kayıt dışı istihdamla etkili şekilde mücadele edilebilmesi için kurumlar arası işbirliğinin kaçınılmaz olduğu anlayışından hareketle tüm bankalar ve kamu kurum ve kuruluşlarına önemli yükümlülükler getirilmiştir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 8 inci maddesinin yedinci fıkrasına istinaden; tüm bankalar ile bakanlıklar ve kamu kurumlarından Sosyal Güvenlik Kurumu’na veri akışı sağlanmıştır. Kurumlar ve bankalar vatandaşla yaptıkları işlemlerde T.C. kimlik numaraları, mesleki ve işyeri bilgilerini alır, periyodik olarak bu bilgileri Sosyal Güvenlik Kurumu’na gönderirler. Gönderilen bu bilgiler sorgulanarak sigortalılık kontrolleri yapılır. Bu şekilde denetime gidilmeden de vatandaşların kayıtlı çalışıp çalışmadıkları kontrol edilebilmektedir.
Denetim Sisteminin Etkinleştirilmesi ve Risk Odaklı Denetim Modeline Geçiş
Kurum tarafından yapılan denetimlerde etkinliğin artırılması için Sosyal Güvenlik Denetmeni istihdamı sağlanmış, bu meslek grubunun özlük hakları iyileştirilmiştir. Denetmen sayısının artmasının yanı sıra denetimlerde de etkinliğin artırılması için risk odaklı denetim modelini benimsenmiştir. Şikâyete dayalı rutin denetimlerin yanı sıra risk analizi yapılarak belirlenen bölgeler, sektörler ve işyerlerinin denetimini sağlanmaktadır.
İstihdam Üzerindeki Maliyetlerin Yeniden Değerlendirilmesi
İşverenler üzerindeki mali yüklerin azaltılması amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yürüttüğü çeşitli prim indirimi uygulamaları vardır. Tüm sigortalılara yönelik genel teşviklerle birlikte, gerek bölgesel ve sektörel önceliklere göre gerekse kadınlar, gençler, engelliler gibi bazı özel gruplara yönelik prim indirimleri sağlanmaktadır. Diğer taraftan işverenlere birden fazla teşvikten yararlanılabilme hakkı getirilerek teşvik kapsamı genişletilmiştir. Prim indiriminden faydalanmanın ön koşulu işçilerin kayıtlı çalışmasıdır. Kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen işyerleri ise bir ay süreyle prim indirimlerinden faydalanamazlar.
Sosyal Güvenlik Hizmetlerinin Kalitesinin Arttırılması
Gelişen teknolojinin de yardımıyla sigortalı ve işverenlere sağlanan hizmetlerin hızı arttırılmış, vatandaşlara ve işverenlere kolay erişilebilir, sürdürülebilir ve daha nitelikli hizmet almaları sağlanarak kayıtlı çalışma cazip hale getirilmiştir. Vatandaşlar, işverenler e-devlet üzerinden sosyal güvenlikle alakalı bilgileri kolayca öğrenebilmekte, bildirimleri dijital platformlardan 7 gün 24 saat yapabilmektedirler. Ayrıca her ilde/ilçede bulunan Sosyal Güvenlik İl ve Merkez Müdürlüklerine ulaşarak da merak ettikleri soruların cevaplarına kolayca ulaşabilirler.
Sosyal Güvenlik Bilincinin ve Kültürünün Oluşturulması
Gerek vatandaşlarımızın sosyal güvenliğin ve sigortalı çalışmanın önemi konularında bilinçlendirilmeleri gerekse işverenler ve çalışanların sosyal güvenlik hak ve yükümlülükleri konusunda bilgilendirilmeleri amacıyla çok sayıda farkındalık faaliyeti yapılmaktadır. SGK tarafında yapılan bilgilendirme ve bilinçlendirme faaliyetleri oldukça dinamik bir yapıya sahiptir. Yani gerek merkez gerekse il müdürlükleri tarafından kamu kurumları, sivil toplum örgütleri, üniversiteler, medya organları vb. ile işbirliği içerisinde, sürekli olarak bu faaliyetler düzenlenmektedir.
