Mal beyanı; borçlunun, takip konusu alacağa yetecek oranda gerek kendi gerekse üçüncü kişilerde olan mal, hak ve alacaklarını ve bunların çeşit ve niteliklerini, geçimini nasıl sağladığını buna bağlı olarak da borcu nasıl ödeyebileceğini sözlü veya yazılı olarak icra dairesine bildirmesidir.
Borçlu sadece borcuna yetecek kadar olan mal, hak ve alacaklarını bildirmekle yükümlü olup bütün mal, hak ve alacaklarını bildirmek zorunda değildir.
Genel haciz yoluyla takipte borçlu, 7 gün içinde ödeme emrine itiraz etmez veya borcu ödemez ise bu 7 günlük süre içerisinde mal beyanında bulunmak zorundadır. Eğer borçlu 7 gün içinde borca itiraz etmiş ise itirazın kaldırılmasına veya iptaline karar verilinceye kadar mal beyanında bulunmak zorunda değildir.
Mahkeme itirazın iptaline veya kaldırılmasına karar verilir ise bu kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 3 gün içinde borçlu mal beyanında bulunmak zorundadır.
Kambiyo senetlerine özgü haciz yolunda ise borçlu, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 10 gün içinde mal beyanında bulunmak zorundadır.
Borçlunun yapmış olduğu mal beyanı gerçeğe aykırı ise İİK m. 338’e göre cezanlandırılır.
İİK- m. 338
Bu Kanuna göre istenen beyanı, hakikate aykırı surette yapan kimse, alacaklının şikâyeti üzerine, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
“…Cebri icra sistemimize göre, alacaklı borçlunun mallarının haczedilip satılmasından elde edilen para ile tatmin edilir. Bunun için, ödeme emrinin kesinleşmesinden sonra, alacaklının talebi ile borçlunun malları haczedilir (md 78vd.). Yalnız alacaklı (ve icra dairesi), genellikle borçlunun ne gibi mallarının bulunduğunu ve bu malların nerede olduğunu bilemez. Bu nedenle, hacizden önceki bir dönemde borçlunun ne gibi mallarının bulunduğunu bilmek, haczin başarılı olabilmesi için faydalı ve gereklidir. İşte bunu sağlamak için, borçlunun (icra dairesine) mal beyanında bulunması zorunluluğu kabul edilmiştir (md74-77). İleride görüleceği gibi, bir malın haczedilip edilemeyeceği (md 82-83) icra müdürü tarafından takdir edilir. Bu nedenle, borçlu, kendi kanısına göre haczedilemeyen mallarını da bildirmekle yükümlüdür. Fakat borçlu, beyanında bildirmiş olduğu malların haczedilmezlik niteliğinden (iddiasından) feragat etmiş olmaz…”
[Baki Kuru İcra ve İflas Hukuku EI Kitabı- 2013 -2. Baskı, sh 401 vd .]
“…İİK'nın 74. Maddesindeki Mal beyanı borçlunun gerek kendisinde ve gerek üçüncü şahıslar yedinde bulunan mal ve alacak ve haklarında borcuna yetecek miktarın nevi ve mahiyet ve vasıflarını ve her türlü kazanç ve gelirlerini ve yaşayış tarzına göre geçim membalarını ve buna nazaran borcunu ne suretle ödeyebileceğini yazı ile veya şifahen icra dairesine bildirmesidir. şeklindeki düzenleme dikkate alındığında sanığın bildirdiği mal beyanının, takip konusu borcun ne şekilde ödeneceğini içermemesi nedeniyle İİK'nın 74. Maddesinde düzenlenen şartları taşımadığından isnat edilen suçu oluşturmayacağından; yazılı gerekçeyle beraat kararı verilmesi sonuca etkili görülmediğinden; eyleme ve yükletilen suça yönelik şikayetçi vekilinin temyiz nedenleri yerinde görülmediğinden tebliğnameye aykırı olarak, TEMYİZ DAVASININ ESASTAN REDDİYLE HÜKMÜN ONANMASINA, 11/06/2019 tarihinde oy birliğiyle karar verildi…”
[Yargıtay 12. Hukuk Dairesi E: 2019/3065 K:2019/9916 T:11.06.2019]
Süresi içinde mal beyanında bulunmama halinde icra ve iflas kanununda iki yaptırım öngörülmüştür.
Bunlar:
1) Hapisle tazyik
2) Disiplin hapsi
Hapisle Tazyik
Süresinde mal beyanında bulunmayan borçlu mal beyanında bulununcaya kadar icra mahkemesince hapisle tazyik olunur. Bu ceza bir kez verilir ve 3 ayı geçemez.
İİK
Madde 76
Mal beyanında bulunmıyan borçlu, alacaklının talebi üzerine beyanda bulununcaya kadar icra mahkemesi hakimi tarafından bir defaya mahsus olmak üzere hapisle tazyik olunur. Ancak bu hapis üç ayı geçemez.
Bu hapsin amacı borçluyu mal beyanında bulunmaya sevk etmek olduğundan borçlu mal beyanında bulunduğu anda ceza düşer.
Disiplin Hapsi
Kısmî bir düzeni korumak amacıyla yaptırım altına alınmış olan fiil dolayısıyla verilen, seçenek yaptırımlara çevrilemeyen, ön ödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan, şartla salıverilme hükümleri uygulanamayan, ertelenemeyen ve adlî sicil kayıtlarına geçirilmeyen hapsi ifade eder.
Borçlu icra dairesine yaptığı mal beyanında malı olmadığını bildirmiş veya borcuna yetecek kadar mal göstermemiş ya da hiç mal beyanında bulunmamış borçlu sonradan kazandığı malları ve gelirinde meydana gelen artışları 7 gün içinde icra dairesine bildirmek zorundadır aksi halde İİK’nın 339. Maddesi uyarınca 10 gün disiplin hapsi ile cezalandırılır. Ayrıca borçlu asıl veya bedel itibariyle geçerli sebep olmaksızın elden çıkarır ise 1 aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır.
Alacaklının şikayetten vazgeçmesi ya da borçlunun borcu ödemesiyle disiplin hapsi cezası düşer.
Şikayet süresi 2004 sayılı İİK’nın 347. Maddesinde şöyle düzenlenmiştir.
MADDE 347- Bu Bapta yer alan fiillerden dolayı şikâyet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer.
“…2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun 339/1. maddesine göre, “Sonradan kazandığı malları veya kazancında ve gelirinde vaki tezayütleri bu Kanun mucibince bildirmeye mecbur olan borçlu makbul bir mazereti olmaksızın yedi gün içinde icra dairesine taahhütlü mektupla veya şifahi surette bildirmezse ve bu mal veya kazancı asıl veya bedel itibariyle mevcut olduğu takdirde, on gün; mal veya kazancını asıl veya bedel itibariyle makbul bir sebep olmaksızın elden çıkarmışsa, bir aya kadar disiplin hapsi ile cezalandırılır. hükmüne göre, mal veya kazancını asıl veya bedeli itibariyle makbul bir sebep olmaksızın sanık tarafından elden çıkartıldığı tespit edilmeksizin sanık hakkında yazılı şekilde 1 aya kadar disiplin hapis cezası ile cezalandırılmasına karar verilmesinde,
3- Sanığın 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun 339. maddesinde düzenlenen eyleminin şikayete bağlı olduğu, eylem tarihinde yürürlükte bulunan 2004 sayılı Kanun'un 347. maddesinde yer alan “Bu Bapta yer alan fiillerden dolayı şikayet hakkı, fiilin öğrenildiği tarihten itibaren üç ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren bir yıl geçmekle düşer. hükmü uyarınca fiilin öğrenilmesinden itibaren üç ay içinde şikayetçi olunmasının gerektiği, şikayetçi vekilinin 24/04/2013 hakim havale tarihli şikayet dilekçesinde kabahatlinin eylemini 14/01/2013 tarihinde öğrendiğini belirttiği cihetle, şikayetçi vekilinin fiili öğrendiğini beyan ettiği tarih ile şikayet tarihi arasında üç aylık sürenin geçmiş bulunduğundan düşme kararı verilmesi gerektiğinin gözetilmemesinde, isabet görülmediği…”
[Yargıtay 10. Ceza Dairesi E:2016/10405 K:2017/2292]
Uygulamada borçlunun icra dairesine mal beyanında bulunması hali, çok sık karşılaşılan bir durum değildir. Ancak kanunda borçlunun mal beyanında bulunmaması halinde 2 tür yaptırım öngörmüştür. Alacaklının şikayeti üzerine borçlu ya hapis ile tazyik cezası ya da disiplin hapsi cezası alabilmektedir. Bu yaptırımlar borçlunun mal beyanında bulunması amacıyla kanunda yer aldığından, borçlunun icra dairesine mal beyanında bulunmasıyla söz konusu yaptırımlar ortadan kalkacaktır.
Stj. Av. Ahmet GÜLLÜK & Av. Selçuk ENER
