Hadîs kitaplarının tasnifi -2-

  Dünkü makâlemizde, kısa kısa bazı hadîs kitaplarından bahsettik. Bugün, kaldığımız yerden devâm etmek istiyoruz... İmâm Buhârî, İmâm Müslim ve İmâm Ebû Dâvûd gibi âlimlerin, kendisinden hadîs rivâyet ettikleri İmâm Ahmed İbn-i Hanbel'in büyük "Müsned"inde 700'den fazla sahâbîden 30.000 civârında hadîs rivâyet edilmiştir. Onun vefâtı 241 yılında olmuş, 60.000 ilâ 250.000 civârında Müslümân onun cenâze namazını kılmışlardır. Ömrünün ilk otuz yılını hadîs tahsîli için Sûriye, Mısır, Arabistân, İrân gibi ülkelerde geçiren ve binden fazla hocadan ders alan, yüz yaşında vefâtına kadar çok önemli üç "Mu'cem" ve daha pekçok eser telîf eden İmâm Taberânî (360/971)'nin "el-Mu'cemü'l-Kebîr"inde ise, 25.000 ilâ 60.000 arasında hadîs olduğu ifâde edilmektedir. Şimdi, konularına göre tasnîf edilen eserler olan "Câmi", "Sünen", "Musannef", "Müstedrek", "Müstahrec" ve "Zevâid" kitapları hakkında da kısaca malûmat vermeyi faydalı buluyoruz. Ana hatlarıyla söylemek gerekirse, "Câmi"ler, bütün dînî konularla ilgili hadîsleri toplayan en muhtevâlı/kapsamlı eserler; "Sünen"ler, tahâretten vasiyete kadar bütün fıkhî konulardaki merfû hadîsleri ihtivâ eden fıkıh bâbları tertîbindeki hadîs kitapları; "Musannef"ler ise, Sünenlerdeki merfû hadîslere ilâveten mevkûf ve maktû hadîsleri de ihtivâ eden kitaplardır. [Bkz. İ. L. Çakan, Hadîs Edebiyâtı, s. 69-70] 179/795 yılında 85 yaşlarındayken vefât eden, Etbâu't-Tâbiîn'den olan İmâm Mâlik'in "Muvatta"ı, 61 bölümden oluşmakta, önce Peygamber Efendimizden gelen merfû hadîsler, sonra Sahâbe-i kirâmdan gelen mevkûf haberler, daha sonra da Tâbiînden gelen maktû eserler olmak üzere, 1.720 hadîs ihtivâ etmektedir. Hadîs aldığı Sahâbe ve Tâbiûn'un hemen tamâmı Medînelidir. Sünenü't-Tirmizî'yi şerheden Ebu Bekr İbnü'l-Arabî, "Muvatta ilk asıldır; Sahîh-i Buhârî ikinci asıldır. Müslim, Tirmizî ve diğer muhaddisler, kitaplarını bu iki asıl üzerine binâ etmişlerdir" demektedir. Nitekim İmâm Buhârî, Muvatta'daki 300 hadîsi, Sahîh'inde 600 yerde zikretmektedir. Muvattau'l-İmâm Mâlik, Sahîhu'l-İmâm Buhârî ve Sahîhu'l-İmâm Müslim, hadîs kitaplarının  birinci tabakasıdır. 85 yaşlarında 211/827 senesinde vefât eden Abdürrezzâk İbn-i Hemmâm; Ma'mer İbn-i Râşid, İbn-i Cüreyc, Evzâî, Süfyân-ı Sevrî, Süfyân İbn-i Uyeyne ve İmâm Mâlik gibi hocalardan ders okumuş; kendisinden de İmâm Ahmed İbn-i Hanbel, Yahyâ İbn-i Maîn, İshâk İbn-i Râhûye ve Alî İbnü'l-Medînî gibi âlimler ders almışlardır.Abdürrezzâk'ın Musannefi 21.033 hadîs-i şerîf ihtivâ etmektedir. İmâm-ı Buhârî, İmâm Müslim ve İmâm Ebû Dâvûd gibi büyük hadîsçilere hocalık yapan ve 235/849'da vefât eden İbn-i Ebî Şeybe'nin "Musannef"inde ise, 37.943 rivâyet bulunmaktadır. [Biz bu makâlemizde de, "zikr-i cüz irâde-i kül=Parçayı zikredip bütünü kastetme" kâidesini uygulamış olalım. Çünkü Câmi'ler ve Sünen'lere yer kalmadı. [Geniş bilgi için bkz. İ. L. Çakan Age. s. 77-134]