Fotoğrafın Sovyetlere, Sovyetlerin fotoğrafa katkıları

Fotoğrafın icadı Batıda hızla yayılırken, Rusya da buna uzak durmamış ve fotoğraf aynı hızla Rusya’da da özellikle teknolojide Daguerratypler ve renkli fotoğraf alanındaki çalışmalarda katkı bile sunmuştur. Dünyada fotoğraf aristokratlar, iktidarlar ve elitler arasında ayrıcalıklı bir yer edinmişken, halkın fotoğrafa ve fotoğrafın halka ulaşımı oldukça zordu. Bu yeni icadı öğrenmek ve kullanmak öncelikle parası olanlara tanınan bir ayrıcalıktı. 1888 yılında Kodak “Siz düğmeye basın, gerisini bize bırakın” diyerek parası olanlara sesleniyordu. Fotoğraf makinelerine ulaşmak ve fotoğrafla uğraşmak pahalı ve zor bir işti. Sonuçta sınıfsal bir statünün ve hakim olanların çıkarlarına hizmet eden yeni bir icattı; aristokratların evlerini süsleyen aile fotoğrafları özellikle portreler, suçluların arşivlenmesinde görüldüğü gibi.

DEVRİME TANIKLIK ETTİ

Fotoğraf, 1917 Ekim Devrimi’nde devrimin tanıklığı ve belgelenmesinde kullanıldı. Daha önceleri dünyada gelişen bir çok olay ve hareketler (savaşların belgelenmesi vb. ) her ne kadar belgelenmiş olsa da, fotoğraf Rusya’da gerçekleşen sosyalist devrimde kullanıldığı kadar başarılı değildi. Çünkü hakim olan iktidar kendi ideolojisine göre kullanıyordu. 

“...Rusya’da 1839’dan itibaren karmaşık teknik evriminin tüm aşamalarından geçti. Özellikle çar ve aristokratların ilgisi nedeniyle, popülerlik kazanmış ilk fotoğraf türü portre olmuştu.

1860’lı yıllardan başlamak üzere, eğitim ve bilimsel amaçlar için yaygın olarak kullanılan panoramik ve etnografik fotoğraf gibi diğer alanlara yönelindi. Ardından endüstriyel büyüme ve mimari alanında kullanılmaya başlandı. 1870 yıllarına gelindiğinde, güncel olaylar ve hızla değişen yaşam, belgesel fotoğrafı geliştiriyordu. 1905-1917 yılları ise foto jurnalizmin ve foto muhabirliğinin gelişmesini sağladı. 1917 Sosyalist Devrimi öncesi çarı ve aristokratları memnun ederek para kazanmayı hedefleyen fotoğrafçılar bir şeyi daha gerçekleştirdi. Objektiflerini günlük yaşama çevirdiler. Halkın yaşamını ve doğayı da belgelediler. Özellikle Volga Nehri ve çevresinde yaşam konusunda 1870’lerden görüntüler oldukça etkileyici. Bu dönemde uluslararası başarılar edinmiş Rus fotoğrafçılar çıkmıştır. Bu fotoğrafçıların çoğu 1917 Ekim Devrimi’ni benimsemiş ve belgelenmesini sağlamıştır. (Fakat kendisi de bir aristokrat olan Sergey Prokudin-Gorskii 1905 yılında, Rusya’daki hayatı belgelemek için renkli fotoğraf alanında ortaya çıkan teknolojik gelişmelerde katkısı olmuş. İlk defa, yine bu alanın öncülerinden biri olan İskoç Fotoğrafçı James Clerk Maxwell tarafından formüle edilen bir teknik de dahil olmak üzere farklı teknikleri kullanan Prokudin-Gorskii 1918 de Fransa’ya kaçmıştır. Bu notu da düşmekte fayda var)

DEVRİMİN BÜYÜK DESTEKÇİLERİNDEN FOTOĞRAF

Büyük ölçüde yoksul, aç ve okuma yazma oranının düşük olduğu bir ülkede gerçekleşen devrime en büyük destek fotoğrafçılardan ve fotoğraftan gelince Sovyet iktidarı bunun farkına varıp devlet desteğini hem endüstrinin kurulup gelişmesine hem de yeni fotoğrafçıların bilim ve  sanat alanlarında gelişime destek vermiştir. “Susmayan ve ülkeyi terk etmeyen herkesi, (ressamlar, yer bilimciler, fotoğrafçılar, amatör ve profesyonel muhabirler) “Ekim Devrimi’ne katılmaya çağırıyor,”Objektifle çok güzel tarih yazılır çünkü bu açık ve anlaşılırdır. Hiç bir ressam bir fotoğrafçının gördüğünü keten beze aktaracak kadar yetenekli değildir” diyordu Lenin.
Fotoğraf halkın görme, öğrenme ve bilinçlenmesinde sokaklardan okullara, fabrikalardan tarlalara, bilimden sanata her yerdeydi.
Çarlık döneminde dışa bağımlı olan fotoğraf genç Sovyetler döneminde endüstrileşerek ve herkesin ulaşabileceği  hale geldi. Aynı zamanda dünyada yaygınlaşmasını da sağladı. Sovyetler dünya halklarının fotoğrafa ulaşmasında önemli bir rol oynadı. Fotoğraf makineleri ve kimyasal ekipmanlarını ucuza mal edip dünya pazarında da ucuza satarak katkılarını göstermenin dışında fotoğrafın içeriğine ve anlamına ilişkin yeni bakış alanları açmasıyla da önemli bir katkı sundu. Özellikle fotoğraf nedir? Ne olmalıdır? Sorularını sordu ve en güzel örneklerle cevap verdi. Buna rağmen antikomünist propaganda Sovyetler zamanındaki bu emeği fotoğraf tarihinde yok saymış sadece o dönemde üretilen fotoğraf makinelerinin adını anmıştır.  Ekim Devrimi’nin 100. yılında bir hatırlayalım istedim. 

1949-1990 ARASINDA YAKLAŞIK 50 MİLYON FOTOĞRAF MAKİNESİ ÜRETİLDİ  

Komsomol ve Lubitel, 1949’daki ilk üretimden 1990’ların başındaki üretim durdurulmasına kadar yaklaşık 50 milyon makine üretildi ve satıldı.
Etüd fotoğraf makinesi 1969-1973 yılları arasında üretilen bu süre boyunca 1 milyon 500 bin adet üretildi. Makinenin fiyatı sadece 7 rubleydi.
Lubitel-166 fotoğraf makinesi 1976-81 yılları arasında ilk etapta yaklaşık 70 bin adet üretildi. 

1980-90 yılları arasında üretilen bir üst modeli ise yaklaşık 1 milyon adet üretildi.

Smena-8 ve 8M modeli 21 milyon adet üretimiyle en çok talep edilen makinelerin başında geliyordu. 1970-92 arasında üretimde kalan makine 15 rubleden başlayan fiyatlarla satılıyordu.

Almaz üretimi 1979-89 tarihleri arasında St. Petersburg’da LOMO fabrikasında gerçekleşen makineden yaklaşık 20 bin adet üretildi. Ağırlığı 1 kilodan fazla olan makineler 24×36 mm lense sahipti ve yaklaşık 650 ruble fiyatla satılıyordu.

Zorki-4 marka makine 1956-73 yılları arasında Moskova’da üretilen 24x36 mm’lik lense sahipti. Yaklaşık 1 milyon 800 bin adet üretilen fotoğraf makineleri yaklaşık 700 gram ağırlığa sahipti.

Zenit-E model fotoğraf makinesinden 1966-87 yılları arasında Moskova’da 3 milyon adetten fazla üretim gerçekleştirildi.

Zenit-TTL modelinden 1976-86 yılları arasında yaklaşık 1 milyon 632 bin adet üretildi. 

FED-4  marka fotoğraf makinesi Başkent Moskova’da 1964-75 tarihleri arasında üretildi. Yaklaşık 633 bin üretilen bu makinenin ağırlığı 960 gramdı.

Smena-Sembol marka makine 1971-95 tarihleri arasında 4 milyon adetten fazla üretildi. 

 St. Petersburg’da imal edilen makine 24×36 mm kadraj genişliğe ve 400 gram ağırlığa sahipti.

Sokol-Avtomat 1966-78 tarihleri arasında St. Petersburg’ta üretilen bu model, Sovyetlerin Avrupa’ya ihraç edilen ender modellerinden biriydi. Toplamda 400 bin adet üretilen makinenin ağırlığı 845 gramdı.

“Viliya-Avto” modeli 24x36 mm kadraja sahipti. 1973-83 yılları arasında Belarus’ta üretilen 450 gram ağırlığa sahip makineden yaklaşık 2 milyon adet üretildi. 

Yukarıdaki marka model ve adetler bulabildiklerim. Bunların dışında bir çok makinenin üretildiğini biliyoruz. Sırf bulabildiklerim bile 1949-1990 yılları arasında yaklaşık 50 milyon makine yapıyor. İnanılması güç adetlerde üretilen ve satılan makinelerin sayesinde fotoğrafla tanışan buluşan binlerce insan bu gün fotoğraf alanında üretiyor, çalışıyor. (Ben de Zenit-E marka makineyle başlamıştım.) 

Son bir not: 

SSCB’de oldukça popüler olan Zenit makinelerden yaklaşık 15 milyon tane üretildi ve büyük bir kısmı Almanya, İtalya, Fransa ve İngiltere’ye ihraç edildi. Ancak Zenit’lerin üretimine 2005 yılında son verildi. Sputnik’in haberine göre Rostec’in iletişim ve bilgilendirme departmanının başında bulunan Vasiliy Brovko, RNS’ye yaptığı açıklamada; Rusya’nın devlet teknoloji şirketi Rostec, dünya genelinde bir çok fotoğrafçının ‘fotoğraf makinelerinin tankı’ kabul ettiği Zenit’lerin yeniden üretimine başlayacaklarını duyurdu. Dijital Zenit’leri ben de merakla bekliyorum... 

1917 Sosyalist Ekim Devrimi SSCB’de olduğu kadar dünya halkları için de bir umut ve “Bir başka dünya mümkündür” düşüncesinin hayata geçirildiği, devrimin kısacık yaşamı boyunca  hayatın her alanında bilimden sanata bıraktığı kültür ve mirasla önümüzü aydınlatmaya devam ediyor.