Bu yıl Şubat ayı uzay çalışmaları açısından bereketli bir ay oldu. Türkiye Uzay Ajansı geçtiğimiz hafta Ay’ı hedef almış ve 2023 yılında Ay yüzeyine çarptırılacak ve 2028 yılında Ay yüzeyine inecek iki uzay aracı tasarlayacağını açıklamıştı. Ancak üç farklı ülke bu ay Mars’a çıkarma yaptı ve Mars Gezegeni de ziyaretçi ve göçmenlerine misafirperverlik gösterdi. Üç misyonda büyük oranda başarı ile sonuçlandı. Misyonun son adımı ise Mayıs ayına kaldı.

Bu ay Birleşik Arap Emirlikleri, Çin ve NASA’nın araçları Mars’a ulaşmayı başardılar. Benim için çok özel olan ise şüpheniz NASA’nın Mars yüzeyine inen Perseverance Gezgini ve İngenuity isimli helikopteri oldu. Çünkü kendisiyle 2 günlük bir teşriki mesaim oldu. Mars’a kaçak gitmek isteyen mikroplar ve bakterilerin sayısını yapay zeka ile tahmin etmek ve onların kaçak binmesini engellemek için 2 gün gibi sembolik bir çalışmışlığım olan Perseverance Uzay Aracı Mars yüzeyine indi. Bu minik çalışmamdan dolayı NASA JPL’den şahsıma verilen sertifikamı arşivimde gururla taşıyorum. Ayrıca Perseverance ile beraber bir bilgisayar çipine yazılan ismim, Insight Uzay Aracı’ndan sonra, ikinci kez Mars’a indi. Yani Perseverance ile beraber ben de Mars’a ‘indim’. Benimle beraber Türkiye’den yaklaşık 2,5 milyon insanın ismi de Mars’a inmiş oldu. Çünkü Türkiye’den 2.5 milyon kişi ismini Mars’a göndermek için form doldurmuştu. O sebeple bu misyonun her bir adımını saniye saniye takip ettim. Esasen bu misyonda bir helikopter olacağını daha NASA resmi olarak açıklamadan, bu köşede 1 Mart 2018 tarihli ‘Mars üzerinde helikopter uçurmak’ başlıklı yazımda açıklamıştım. 

Birleşik Arap Emirlikleri Mars’a Emel isimli bir uydu gönderdi ve bu uydu Arap dünyasının Mars’a yaptığı ilk görev. Bir Mars yılı boyunca (yaklaşık iki Dünya yılı) gezegenin ikliminin küresel bir haritasını çıkarmayı planlıyor. SUV araba boyutundaki Emel uzay aracı kızıl gezegene ulaştı. Bu arada Mars’a kızıl gezegen denmesinin sebebi yüzeyinde bulunan demir madeninin oksitlenmesi veya bizim dilimizle küflenmesinden kaynaklanıyor.  

Mars Dünya’nın atmosferinden kat kat daha ince ve karbondioksit dolu bir atmosfere sahip. Bu gezegen soğuk ve kuru bir çöldür. Ama her zaman böyle değildi. Yaşama elverişli olabilecek bir atmosferi ve bir zamanlar yüzeyinde akan sıvı suyu vardı. Yani hayat dolu ve canayakın bir gezegendi. Şimdi herşey değişti. Manyetik alanını ve atmosferini kaybetti. İşte Emel uzay aracı her 55 saatte bir kızılötesi, morötesi ve görünür ışıkta gezegenin büyük bir kısmını incelemesine izin veren elips şekilli bir yörüngeye yerleştirildi. Uydu yörüngede dönerken, Mars atmosferinin Güneş rüzgarı ile nasıl etkileşime girdiğini izleyerek ve hidrojen ve oksijen kaybını takip edecek. Bu, insanlığın Mars’ın atmosferinin bu türden  bir ilk bilimsel araştırması olacak. Bu misyon bilim insanların Mars’ın değişen mevsimlerini ve 4 milyar yıl önce bir zamanlar yoğun olan atmosferini nasıl kaybettiğini daha iyi anlamalarına yardımcı olacak. Emel uzay aracı ayrıca kızıl gezegenin üst ve alt atmosferlerinin birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğini de inceleyecek. Yüksek çözünürlüklü bir dijital kamera, gezegenin çarpıcı fotoğraflarını çekecek ve bu resimler Dünya ile paylaşılacak. 

Aslında BAE bu projeyi tek başına yapmadı. ABD’de daha önce NASA’ya proje yapmış üniversiteler ve NASA’dan emekli astronotların yardımı ile başarıldı. Bir bakıma BAE bu teknolojiyi maddi imkanlarını ve NASA’nın eski tecrübelerini kullanarak elde etti ve Japonya’dan uzaya fırlatıldı. 

Mars’a ulaşan ikinci ülke Çin yapay zekâ konularında büyük yatırımlar yaparken uzay çalışmalarından da geri kalmıyor. Hatta sessiz sedasız bazı teknolojilerde daha da ileride. Çin’in Tianwen-1 isimli Mars misyonu üç aşamadan oluşuyor. Mars yörüngesine yerleştirilen bir uydu, Mars yüzeyine inecek bir indirme aracı ve mayıs ayında Mars yüzeyine indirilecek bir gezgin (rover) var. Çin 2011 yılında Mars’a bir araç daha göndermeyi denemişti ancak aracı Mars’a götürecek olan Rus roket Dünya yörüngesinden kurtulamamıştı. Bu kez Çin kendi roketlerini kullanarak Mars’a uzay aracı göndermeyi başardı. Hatta bir seferde hem yörüngeye uydu, hem uydudan ayrılıp Mars yüzeyine inecek olan iniş aracı ve hem de Mars yüzeyinde gezecek bir gezgin göndererek bir taşla 3 kuş vuran ilk ülke olacak.  

Çin Uzay Ajansı CSNA tarafından tasarlanan HX-1, yeraltı su ceplerini tespit edebilen bir radar sistemi ile donatıldı. Uzay aracı eğer bir zamanlar Mars’ta hayat var idiyse işte bu hayatı barındırabilecek antik rezervuarları bulmayı amaçlıyor. Ayrıca, bu görev Çin’in Mars yüzeyinden topladığı örnekleri Dünya’ya geri getirme görevine hazırlanmasına da yardımcı olacak. 

Ve bu ay Mars yüzeyine inen ve en iddialı uzay aracı NASA’nın Perseverance yada Türkçe karşılığı ile Azim isimli gezgini Mars yüzeyine indi. Tam anlamıyla bir astrobiyoloji laboratuvarı olan bu gezgin üzerine 25 tane kamera bulunduruyor ve 2 tane mikrofonu var. İlk defa başka bir gezegenden kaydedilen sesleri bu araç sayesinde dinleyebileceğiz. Aynı zamanda bu araçla beraber Mars yüzeyine inen bir de helikopter var ve bu helikopter çalıştığında Güneş Sistemi’nde Dünya’dan başka bir gezegende ilk kez bir Helikopter uçurulmuş olacak. Ancak Mars’ın atmosferi Dünya’ya göre çok çok ince olduğu için helikopterin uçabilmesi için pervanesi çok hızlı dönüyor ve bu da çok enerji harcamasına sebep oluyor. Bu sebeple helikopter gün boyu pillerini şarj ederken ancak birkaç dakikalık uçuşlar gerçekleştirebilecek ve bilimsel veri toplayıp fotoğraf çekecek. 

Dünya’daki kayalıklardan, katmanlardan alınan görüntüler ve bilimsel veriler yapay zeka ve veri bilimiyle bilgisayarlara yüklendi ve yapay zekâ modellerı Jeoloji öğrendiler.  Mars’a inen yeni gezginde en tepeye yerleştirilen süper kamera Mars kayalıklarına baktığında kilometrelerce öteden laser teknolojilerle kızıl gezegenin jeolojik yapısını, kimyasal bileşenleri ve organik molekülleri tanıyıp analiz ederek sonuçlarını bilim insanlarına gönderecek. 

Bu misyonda RIMFAX ismi verilen ve gezginin en önüne yerleştirilen bilimsel enstrüman ile Mars’ın yeraltı jeolojik yapısı 500 metre derinliğe kadar radar ile incelenip yeraltı haritası çıkarılacak. 

MEDA ismi verilen başka bir cihaz Mars’ın atmosferini inceleyecek ve sıcaklık, nem, rüzgar ve toz analizi yapacak. 

MOXIE denilen bir cihaz Mars atmosferinde çokça bulunan karbondioksidin (C02) oksijen ve karbonunu ayıracak ve bu sayede gelecekte insanlara laboratuvar ortamında nefes almak için gerekli oksijen üretimini sağlamış olacak. 

Eskiden “eller Ay’a biz yaya” diye bir söz vardı. Şimdi biz Ay’a göz diktik. Bu kez eller Mars’a gitmeye başladı.