'Avusturya modeli çalışana kaybettirir'

Bu model sonrası çalışanların yasadan önceki kıdem tazminatı miktarına sahip olabilmek için en az iki kat daha fazla çalışması gerekiyor
Günümüzde kıdem tazminatı tekrar gündeme taşınmışken, Avusturya kıdem tazminatı modellerine bakalım. Kıdem tazminatı hakkı bazı şartlar yerine getirildiği durumda, çalışanın iş akdinin bitirilmesi sonrasında kendisine verilmekteydi. Kıdem tazminatı hakkı şartlarının her çalışan tarafından yerine getirilemediğinden var olan kıdem tazminatı yasasına yeni iki yasa daha eklendi. Bunlardan ilki inşaat işçilerini kapsayan kıdem tazminatı uygulamasıydı. Diğeri ise 2003 yılında yürürlüğe giren Yeni Kıdem Tazminatı Yasası oldu.

ESKİ YASA HÂLÂ YÜRÜRLÜKTE
İnşaat işçilerini kapsayan kıdem tazminatı yasası ile 2003 yılında uygulamaya konulan kıdem tazminatı yasasının dışında eski kıdem tazminatı yasası hâlâ yürürlükte bulunmaktadır. Eski kıdem tazminatı hakkını elde edebilmek için temel şart, en az üç yıl aralıksız çalışma şartına sahip olmaktır. Bu temel şartın dışında, iş sözleşmesinin çalışan tarafından bitirilmemesi ve onun fesih bildirim süresine uymadan işten el çektirilmemesi gerekmektedir. Üç yıllık aralıksız çalışma sonrasında fesih bildirim süresine uyarak iş akdinin işveren tarafından bitirilmesi halinde kıdem tazminatı olarak iki maaş ödenir. Ödenecek kıdem tazminatı miktarı, ücretin sürekli aynı olmaması halinde son 12 ayın ortalaması hesaplanarak belirlenir. Çalışma süresi artıkça kıdem tazminatı hakkı da ona paralel artmaktadır. Buna göre: 3 yıl çalışmışlıkta 2 maaş, 5 yıllık sürenin dolmasında 3 maaş, 10 yıllık çalışmanın bitiminde 4 maaş, 15 yılın sonunda 6 maaş, 20 yıl çalışmıslık süresinin sonunda 9 maaş ve 25 yıllık sürenin bitiminde 12 maaş kıdem tazminatı alınmaktadır. İş sözleşmesinin aynı işyerinde 25 yılın üzerinde olması halinde kıdem tazminatı 12 maaş ile sınırlanmaktadır. Orta Avrupa’nın önemli turizm ülkesi olan Avusturya’da özellikle sezon işçiliğinin yaygın olduğu gastronomi, inşaat, çevre düzenlemesi ve bahçecilik sektörlerinde yukarıdaki şartları yerine getirmek olanak dahilinde olmamaktadır. Onun için 1980’li yılların sonunda inşaat işçilerini kapsayan İnşaat İşçileri Kıdem Tazminatı Yasası yürürlüğe sokuldu. Yönetimini İnşaat İşçileri Sendikası ile İşverenler Odası’nın elinde bulundurduğu bağımsız İnşaat İşçileri Kıdem Tazminatı kasası oluşturuldu. Aralıklarla da olsa, üç yıl içinde aynı inşaat işletmesinde çalışmış inşaat işçisinin çalışma süresi üç yıllık süre içinde 90 haftayı bulduğunda, daha sonraki başka inşaat işletmelerindeki çalışma süreleri de doğmuş kıdem tazminatı süresinin üzerine eklenir.
İş ilişkisinin işveren tarafından bitirilmesi halinde, inşaat branşında bir yıl bulunmamak şartıyla veya emeklilik durumunda kasada birikmiş olan kıdem tazminatı hakkı işçiye verilmektedir. Bu yasa yapılırken Avusturya İnşaat Sendikası çok önemli çaba gösterdiğini bilirim. İşverenin ödediği aylık kıdem tazminatı ödentisinin yüksek tutulmasında sendikanın önemli başarısı olduğundan, İnşaat İşçileri Kıdem Tazminatı Yasası ile ödenen kıdem tazminatı inşaat işçilerini fazlasıyla memnun etmiştir. Sendika kökenli ve hâlâ görevde bulunan genel müdürün idaresindeki İnşaat İşçisi İzin ve Kıdem Tazminatı Kasası tarafından ödenen kıdem tazminatı bedellerinden arta kalan milyonlarca para da, emekliliğe kısa süresi kalmış işsiz inşaat işçisine işsizlik ödentisi öncesi emekliliğe geçiş ödemesi olarak verilmektedir. Yasallaşmasında çok önemli katkısı olan sendikal hareket bu yasayla gurur duymuştur.

‘HERKESE TAZMİNAT’ SLOGANINA DİKKAT
İnşaat işçilerinin kıdem tazminatı ne kadar olumlu olsa da, 2003 yılından itibaren yürürlüğe giren yeni kıdem tazminatı düzenlemesi işçiler arasında hayal kırıklığı yaratmıştır. Yeni Kıdem Tazminatı Yasası 2003 yılı 1 Ocak itibarıyla başlayan iş ilişkileri için geçerlidir. Bu yasaya göre işveren ilk ay hariç tutulmak kaydıyla, her ay maaşın yüzde 1.53 oranında bir parayı kasaya havale etmektedir. Ödenen kıdem tazminatı ödentisinin düşük oranda olması nedeniyle, eski kıdem tazminatı ile yeni kıdem tazminatı arasında çok büyük fark bulunmaktadır. Yeni Kıdem Tazminatı Yasası’na göre eski kıdem tazminatı bedeli kadar para alabilmek için en az iki kat daha fazla süre çalışmak gerekir. Bu da Avrupa’da iş piyasasının ve sosyal hakların gittikçe kötüleştiği onlarca yıl içinde olası görünmemektedir. Çalışanlar sürekli kısa süreli iş ilişkileri ile yaşamak durumundadır. Avusturya’da kısa süreli iş ilişkilerinde bulunmak, iş hayatında normal durum olduğundan "herkese kıdem tazminatı" sloganıyla yürürlüğe sokulan yeni Kıdem Tazminatı Yasası emekçiler arasında hayal kırıklığı yaratmış ve bu hayal kırıklığı ile sürekli karşılaşacaklardır.

KIDEM TAZMİNATI KASALARI
Yeni Kıdem Tazminatı Yasası’na göre kıdem tazminatı ödentileri banka ve sigortaların kurmuş olduğu kıdem tazminatı kasalarına havale edilmektedir. Burada işçi ve onların temsilcilerinin herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Kıdem Tazminatı Kasaları firmaların kendilerine sigorta kurumu aracılığıyla havale ettikleri kıdem tazminatı ödentilerini yasal faizleriyle kasalarında tutmaktadırlar. Kasalarda biriken kıdem tazminatı paralarının yasal faiz oranı da kıdem tazminatı üzerine eklenirken, kasanın işlem parası da biriken kıdem tazminatı hakkı toplamından kesilmektedir. Türkiye için model olarak tartışılan Yeni Kıdem Tazminatı Yasası işçinin içinde olmadığı kasalarla işverenlere yeni bir kazanç kapısı sağlarken, işçinin elde etmiş olduğu eski kıdem tazminatı hakkının yarıya indirilmesini ve hatta daha da azaltılması anlamına gelecektir.