Onlar uzun uzun ilmî cevap hazırlar. O çalışmalar ayrı ve mühim hizmetlere vesile olur. Lâkin buradaki oyunun farkına varmak ve ona göre vaziyet almak lâzım, deyip makalemize genel manada yansımalara işaret ederek edelim.

Anglikan Kilisesi misyonerleri tarih boyu çalışmaktadırlar. Onlar yeni ve farklı isimlerde kurdukları düşünce kuruluş ve akımlarla misyonerliğe yeni cephe açtılar. 

Şöyle ki: “Anglikan misyoner teşkilâtlarının her biri günümüz dünyasında İngiltere’yi ve Hıristiyanlığı söz sahibi yapmak için çalışmaktadır. Dahası, İngiltere’nin iç ve dış politikasını etkilemekte kalmayıp dünya çapında örgütlenmeleriyle dünya kamuoyunun gündemini yönlendirebilmektedirler.

Anglikan misyoner teşkilâtları açtıkları okul, kütüphane, dernek ve yardım kuruluşları ile İngiltere dışındaki yerlerde sivil toplum kuruluşları olarak algılanabilmektedir. 

Bu durum onların daha rahat misyonerlik yapmasını sağlayabilmektedir. Anglikan misyoner teşkilâtlar ortak maksatlar doğrultusunda koordineli olarak çalışmaktadır. Ayrıca onlar, kendi aralarında ortak çalışma yapmanın yanı sıra, diğer Protestan kiliseler ve hatta farklı bir mezhep olmasına rağmen Ortodoks kilisesiyle beraber çalışabilmektedirler.”

Bir akademisyenin şu tesbitleri doğru olmakla beraber iç acıtıcı ve hedef tayin edicidir. Doğrusu, günümüz insanının da ders alması gereken konular var.

Anglikan Kilisesi önünde başlayan ve devamındaki araştırmalarımız bize der ki:

Dikkatli ve uyanık olalım. Göz önünde cereyan eden hadiselerin arka planını görerek vaziyet alalım. Hiçbir müfsid ben müfsidim demez. Daima suret-i haktan görünür, lâkin mihenge vurmadan değerlendirmemeliyiz.

Zalim birisi inancımızı alaya alıp bizimle istihza ediyor ise, o zaman zalimin bu durumuna uygun akıllı ve hikmetlice tepki vermek gerekir, gülücük dağıtmak değil. Eğer o zalim, söz dinleyecek vaziyette ise kavl-î leyyin ile izah yapılıp, nasihat çekilir, değilse hikmetlice gereken cevap kavlî ve fiilî verilir.

Haysiyet ve izzet kırıcı hadise, eğer doğrudan nefsimize karşı ise hazmetmek, nefsin ıslahı bakımından kemâle vesile olabilir. Yok, eğer o hadise doğrudan din, iman, millet ve bayrak hedefli ise o zaman orada sessiz kalmak, ruhen intihar etmek demektir. Zulüm ve haksızlık nereden gelirse gelsin, karşılıksız kalmamalı ve gereken tepki akıllıca verilmelidir.

Üstadın, Hutuvat-ı Sitte eserini yayınlayarak binlercesini dağıtması, bu konuda emsalî bir duruştur. Bu eseri, işgal komutanına gösterilince yakalanıp, idamını emreder. Bediüzzaman gibi tanınmış ve müessir birisinin idamı, Anadolu’yu ayağa kaldırır, derler ve vazgeçer.

Bediüzzaman’ın bu tavrı Müslümanca duruşun ve diplomatik dilin güzel bir örneğidir. Ayrıca verdiği kısa ve veciz cevabı da Avrupa’yı derinden etkileyen sosyal hadiselere âyet kaynaklı çözümlerdir.

İngiliz’in savaş taktikleri yanı sıra psikolojik hîle savaşına da sert, mantıklı ve etkili cevabı pek çok çevrenin alâkasını çeker. Said Nursî’nin İngilizlere karşı duruşu ve makul mücadelesi Ankara’nın da dikkatini ilgiyle çeker ve dâvet edilir ve gerisi ehline malûm.

İşin özü haksız ve hilekâr zalime verilecek cevabı tarihe şöylece nakşeder: “Tükürün zalimlerin hayâsız yüzüne.”